Młodzi aktorzy grają Iwonę Gombrowicza

Witold Gombrowicz, Iwona Księżniczka Burgunda, Anna Augustynowicz, Teatr Studyjny w Łodzi, sala w EC1

 

Gdy człowiek chce coś uwznioślić, dowartościować organizuje wokół tego rytuał. Szczególnie widzimy to w aktywności społecznej na polu politycznym, religijnym czy w artystycznym. Bez uwzniaślającego rytuału mielibyśmy rzeczywistość przemijających pustych form, gdzie na szczególne wyróżnienie zasługiwałby tylko użyteczny techniczny wynalazek. W związku z tym manipuluje się ludźmi, w polityce organizując im teatralne publiczne i masowe spektakle. Szczególnie istotne były w czasach totalitaryzmu. Obecnie również obserwujemy takie widowiska czy to w przypadku wyborów prezydenckich w USA, propagandy nacjonalistycznej Rosji czy zdarzeń takich jak „katastrofa smoleńska”. Dopracowuje się więc konwencje, ustawia aktorów, dogrywa się szczegóły i wystawia. Reżyserzy widowisk na Zachodzie dopasowują się do obowiązującego trendu na konsumpcję i pop kulturę. Na Wschodzie zaś próbuje się ten trend zastąpić, wypracować swój własny, stosownie zmienić społeczeństwo. Nacjonaliści rosyjscy czy fundamentaliści islamscy, aby nadać znaczenia i powagi swojej formie posługują się zbrodnią jako środkiem wyrazu. Widok pokrwawionej ofiary skuteczniej działa na znużonego, zapracowanego konsumenta niż niejedna reklama produktu. W Polsce stosuje się raczej formę „ostrego języka”, rytuał „dawania nauczki” Polakowi przez Polaka czy też martyrologiczny smutek, urzędową powagę. W Polsce w zachowaniach społecznych stale przerabiamy Wyspiańskiego czy Gombrowicza. We współczesnej debacie często widzimy Syfona i Miętusa, a zbrodnie z „Iwony księżniczki Burgunda”, z „Pornografii” czy „Trans Atlantyku” każą nam pamiętać, że dla potrzeb zachowania w należytym szacunku konwencji i formy, są jak najbardziej wskazane.

Gombrowicza męczy pytanie o granice dojrzałości w tej zabawie formą – dlaczego musimy być głupsi poprzez nasze wyuczone i narzucone zachowania jeżeli mamy potencjał na bycie mądrzejszymi. Czemu my ludzie robimy sobie to świństwo. Stadnie próbujemy się wydostać z kotła wzajemnych relacji stąd proces uwalniania się z niedojrzałości jest tak mozolny.

 

Każdą niemal sytuację życiową traktujemy jak scenę do odegrania, wzruszamy się, złościmy, buntujemy, kochamy, pracujemy zgodnie z konwencją. Starcze otępienie oznacza pogodzenie się, młodość każe płakać, wrzeszczeć, walczyć czasami popadać w nałogi i ginąć. Młody chce staremu naruszyć system, stary młodego pragnie użyć, zgwałcić, zbałamucić. Młody starego uwodzi urodą, epatuje młodością, stary młodego zwodzi słowem i po prostu kupuje za pieniądze.  Młody ma mądrość dopóki nie sformułuje swoich myśli w światopoglądzie. Gdy to zrobi w zasadzie przestaje być młodym czyli staje się więźniem stadnej niedojrzałości.

 

Dobrze to ukazują relacje Anakina Skywalkera z kanclerzem Palpatinem w uniwersum Star Wars.

 

Gdy Iwona pojawia się na dworze księcia, zaznacza swoją obecność człowieczeństwem wyrażonym milczeniem. Iwona "tylko jest" i osiąga to poprzez bycie poza konwencją, poza rytuałem. Otoczenie kompletnie sobie z nią nie radzi. Gombrowicz pokazuje co się dzieje gdy pojawia się ktoś  spoza stada. Stado taką jednostkę wyklucza, stosując do tego celu rytuał wykluczający.

 

M.I.A (Mathangi "Maya" Arulpragasam), Borders

 

M.I.A, Broader Than A Border

 

M.I.A, Born Free